พระสมเด็จฯ๖

พระสมเด็จฯวัดระฆัง พิมพ์ใหญ่ 

พระสมเด็จฯวัดระฆัง ของเจ้าประคุณสมเด็จพระพุฒาจารย์(โต พฺรหฺมรํสี) มีการจัดสร้างอย่างต่อเนื่อง ส่วนหนึ่งแจกจ่ายให้กับญาติโยมที่เดินทางมาวัดระฆังเพื่อนมัสการเจ้าประคุณสมเด็จฯ ทั้งข้าราชบริพารในราชสำนัก รวมถึงเจ้าสัวต่าง ๆ ก็จะพากันมาทำบุญ ฟังเทศน์ ฟังธรรม กันอยู่เนือง ๆ นอกจากนั้นกลุ่มค้าขายทางน้ำพวกเรือทราย เรือถ่าน เรือโอ่ง ที่ขึ้นเหนือล่องใต้มักจะแวะเวียนมาวัดระฆัง ถือเป็นจุดพัก และใช้โอกาสนี้เข้ากราบเจ้าประคุณสมเด็จฯ ไปพร้อมกัน

เล่ากันว่า คนส่วนใหญ่มักเสาะหาของมงคลจำพวกว่าน สมุนไพร หรือว่านมงคล บางคนนำยางจากต้นรัก ที่ใช้สำหรับทาเคลือบองค์พระให้มีความคงทนไม่สึกกร่อนง่าย ซึ่งเจ้าประคุณสมเด็จฯก็จะนำสิ่งของนั้นมาเป็นส่วนผสมสำหรับการสร้างพระสมเด็จฯในคราวต่อ ๆไป

ภาพเขียนสมเด็จพระพุฒาจารย์(โต พฺรหฺมรํสี)โดยขรัวอินโข่ง

สำหรับยางรักนั้น หากเป็นรักไทยหรือรักเขมรจะออกสีดำ รักจีนออกสีน้ำตาล และรักญี่ปุ่นออกสีแดงกับสีเปลือกมังคุด ซึ่งถ้าเลือกได้เจ้าประคุณสมเด็จฯและบรรดาศิษย์ที่ช่วยทำพระก็จะเลือกรักจีนหรือรักญี่ปุ่น เพราะมีคุณสมบัติแห้งเร็ว ทำให้ชุบหรือเคลือบได้หลายครั้งไม่เสียเวลามาก

สำหรับพระสมเด็จฯวัดระฆัง องค์ที่นำมาลงไว้นี้ เป็นพระสมเด็จฯพิมพ์ใหญ่ แบบเกศทะลุซุ้ม เป็นแบบพิมพ์ที่ได้รับความนิยมพิมพ์หนึ่ง โดยกระบวนการทำ หลังจากนำพระออกจากแม่พิมพ์ก่อนนำไปตากลมจนแห้งสนิทดีแล้ว จึงนำรักญี่ปุ่นมาทาเคลือบทั้งด้านหน้าและด้านหลัง  ในบางตำแหน่งหากเนื้อพระเป็นหลุมหรือแอ่ง น้ำรักจะเข้าไปรวมอยู่ทำให้แลดูเข้มเป็นสีเปลือกมังคุด

ในพระสมเด็จฯวัดระฆัง องค์นี้ หลังจากทาเคลือบรักแล้ว ใช้แผ่นทองคำเปลวปิดทับอีกชั้นหนึ่ง ทำให้เกิดความสวยงาม ซึ่งเป็นความนิยมอีกอย่างหนึ่งในสมัยนั้น ว่ากันว่าพระสมเด็จฯที่ปิดทองนี้ มักแจกจ่ายแก่ข้าราชบริพารที่เตรียมสิ่งของเหล่านี้มาถวายต่อเจ้าประคุณสมเด็จฯไว้ก่อนหน้านี้

สิ่งที่ควรพิจารณาในพระสมเด็จฯที่ลงรักปิดทองนี้  ให้สังเกตความเก่าของทองจะไม่แวววาวเหมือนทองใหม่แต่จะออกหม่นระเรื่อแดงเล็กน้อยเท่านั้น รวมถึงผิวทองจะปรากฏรอยย่นตามการหดตัวของรักที่อยู่ชั้นล่าง นอกจากนี้บนพื้นผิวทองจะมีลักษณะปูดขึ้นมาเป็นจุดบ้าง เป็นรอยเส้นไม่เป็นระเบียบบ้าง เพราะเกิดจากการดันของน้ำมันตังอิ้วภายในองค์พระออกมา นอกจากนั้น หากสังเกตด้านหลังจะพบว่ามีรอยแตกระแหงของรัก ซึ่งการแตกระแหงนั้นเนื้อรักจะยังคงติดกับเนื้อพระ หากจะร่อนหลุดก็หลุดออกไปเลย ไม่กระเดิดขึ้นมาแต่อย่างใด.

ร่วมกันศึกษาเพื่อการอนุรักษ์วัตถุโบราณ

.............จันทร์พลูหลวง................

*********

ข้อมูลประกอบบทความ

หนังสือ “สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พฺรหฺมรํสี) : ผู้ทรงคุณวิเศษเมตตามหาบารมี”.2554.