อริยสงฆ์สยาม ๔

สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส

สมเด็จพระสังฆราช พระองค์ที่ ๑๐ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์

(พ.ศ.๒๔๕๓-๒๔๖๔)

พระรูปหล่อโลหะ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรส ขนาด ๗ นิ้ว

สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และเจ้าจอมมารดาแพ ประสูติเมื่อวันที่ ๑๒ เมษายน พ.ศ.๒๔๐๓ ในวันประสูติเกิดเหตุการณ์ฝนตกอย่างหนัก พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงทรงพระราชทานพระนามว่า “พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้ามนุษยนาคมานพ” ทรงเปรียบเหตุการณ์วันประสูติ ดังพญานาคราชมาพ่นน้ำจนเนืองนอง 

            เมื่อทรงพระเยาว์ พระองค์ทรงศึกษาภาษาอังกฤษ และภาษาบาลี จนสามารถแปลพระธรรมบทได้ตั้งแต่พระชนมายุ ๘ พรรษา จนพระชนมายุได้ ๑๔ พรรษาทรงผนวชเป็นสามเณรอยู่ ๒ เดือน จนถึงปีพ.ศ.๒๔๒๒ ทรงอุปสมบทเป็นพระภิกษุ ทรงแปลปริยัติธรรมหน้าพระที่นั่งได้เปรียญ ๕ ประโยค และได้รับพระราชทานจากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในการสถาปนาพระอิสริยยศ เป็น "กรมหมื่นวชิรญาณวโรรส" และเป็นเจ้าคณะรองในธรรมยุติกนิกายในปีพ.ศ.๒๔๒๔ จากนั้นพ.ศ.๒๔๓๔ พระองค์ทรงครองวัดบวรนิเวศวิหารสืบต่อจากสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ ในสมณศักดิ์ สมเด็จพระราชาคณะเจ้าคณะใหญ่ธรรมยุติ

ด้านการพัฒนาพระศาสนามีอยู่มากมาย อาทิ ทรงจัดตั้ง มหามงกุฎราชวิทยาลัย ทรงออกนิตยสารธรรมจักษุ เป็นนิตยสารทางพระพุทธศาสนาเป็นฉบับแรกของไทย ทั้งยังทรงใช้วัดเป็นพื้นที่ขยายการศึกษาขั้นพื้นฐานชั้นประถมศึกษาออกไปทั่วประเทศ ด้านการปกครองสงฆ์ เกิดพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ฉบับแรกของไทย จนเกิดคณะสงฆ์เป็น ๔ คณะคือ คณะเหนือ คณะใต้ คณะกลาง และคณะธรรมยุติ และการจัดตั้ง มหาเถรสมาคมก็เกิดขึ้นในเวลานี้

ปีพ.ศ.๒๔๔๙ พระองค์ได้รับพระราชทานเลื่อนพระอิสริยยศเป็นกรมหลวง จนถึงปีพ.ศ. ๒๔๕๓ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงโปรดเกล้าฯให้ตั้งพระราชพิธีมหาสมณุตมาภิเษก ณ วัดบวรนิเวศวิหาร พร้อมทั้งทรงสถาปนาขึ้นเป็น“สมเด็จกรมพระยา” ทรงดำรงสมณศักดิ์เป็นเจ้าคณะใหญ่แห่งสงฆ์ทั้งพระนครและหัวเมืองทั่วราชอาณาจักร พระองค์ทรงปรับปรุงพระศาสนาและคณะสงฆ์มาอย่างต่อเนื่องตลอดพระชนม์ชีพ จนสิ้นพระชนม์ในปีพ.ศ.๒๔๖๔ รวมพระชนมายุ ๖๒ พรรษา

จันทร์พลูหลวง...เรียบเรียง

เอกสารประกอบ: หนังสือ ๑๙ ปี แห่งการสถาปนา สมเด็จพระญาณสังวร ๒๑ เมษายน ๒๕๓๒-๒๕๕๑.